نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• فاطمه غفوری فر ¹
• مهدی محمدزاده ²
• رحیم چرخی ³

¹ کارشناسی ارشد هنر اسلامی، دانشکده هنرهای تجسمی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران.

² استاد گروه هنرهای اسلامی، دانشکده هنرهای تجسمی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران.

³ استادیار گروه هنرهای اسلامی، دانشکده هنرهای تجسمی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران.

چکیده

نشان آیات، از همان ابتدای نزول قرآن جهت فصل آیات به‌کار برده می‌شدند. این نشان‌ها به‌صورت هر 5 آیه و یا 10 آیۀ نازل شده، تنظیم می‌شدند که به‌نشان‌های خمس و عشر معروف هستند که در هر دوره، در فرم‌های بصری مجزایی ساماندهی می‌شدند. تشریح ویژگی‌های بصری نشان آیات قرآن‌های مذهب عصر تیموری موزۀ آستانه مقدسه قم و نیز طبقه‌بندی نشان آیات از اهداف پژوهش حاضر است. نوشتار حاضر به‌شیوۀ توصیفی-تحلیلی انجام شده است و مطالب با استناد به اسناد و مطالب کتابخانه‌ای گردآوری شده است. از اینرو این پژوهش حول محور دو سؤال اساسی سازماندهی شده است: نشان آیات قرآن‌های مذکور واجد چه مؤلفه‌های بصری هستند؟ فرم و ساختار بصری حاکم در نشان فصل آیات به‌چه صورت انتظام یافته است؟ دستاوردهای این پژوهش نمایان‌گر آن است که نشانه‌ای خمس‌عشر به‌معنای پنج و ده آیه می‌باشند که علاوه بر این‌که نشانگر نزول تدریجی آیات می‌باشند، قرائت قاریان را نیز سهل کرده‌اند. نشان آیات به‌صورت تک آیه، تزئینی، خمس و عشر هستند. فرم این نشان‌ها به‌دو صورت شمسه و ترنج نقش بسته شده و تزئیناتی از قبیل نقوش اسلیمی و ختایی در آن به‌کار رفته است. آیات به‌دو صورت نشانۀ «تصویری-تزئینی»و «حروف و عبارت»نشانه‌گذاری شده‌اند. نشان‌های تزئینی در فرم‌های دایروی (شمسه)، بادامی، شجره‌ای همراه با نقوش اسلیمی، ختایی در تلفیق با رنگ‌های لاجورد و طلا آذین شده‌اند که گویا به‌پیروی از یک الگوی واحد به‌تصویر درآمده‌اند.

کلیدواژه‌ها

• تذهیب قرآن
• خمس و عشر
• موزۀ آستانه مقدسه قم
• عصر تیموری
• مؤلفه‌های بصری

عنوان مقاله [English]

A Study of the Visual Features of the Signs of Quranic Illumination of the Timurid Era Preserved in the Holy Threshold Museum of Qom

نویسندگان [English]

• Fatemeh Ghafoorifar ¹
• Mehdi Mohammadzadeh ²
• Rahim Charkhi ³

¹ Master of Islamic Arts, Faculty of Visual Arts, Tabriz University of Islamic Arts, Tabriz, Iran.

² Professor of the Department of Islamic Arts, Faculty of Visual Arts, Tabriz University of Islamic Arts, Tabriz, Iran.

³ / Assistant Professor, Department of Islamic Arts, Faculty of Visual Arts, Tabriz University of Islamic Arts, Tabriz, Iran.

چکیده [English]

The symbols of the verses were used for the chapter of the poems from the very beginning of the revelation of the Qur’an. These signs were arranged in the form of every five or ten revealed verses, known as the signs of Khums and Ashar, which were organized in separate visual forms in each period. The purpose of the present study is to describe the visual features of the verses of the Qur’an of the Timurid religion of the Holy Threshold Museum of Qom and also to classify the verses. The present article has been done in a descriptive-analytical manner, and the materials have been collected concerning documents and library materials. Therefore, this research is organized around two main questions: What are the visual components of the religious verses of the mentioned Qur’ans? How is the dominant visual form and structure in the sign of the chapter of the verses arranged? The achievements of this research show that the symptoms of Khums-Ashar mean five and ten poems, which in addition to indicating the gradual revelation of poetry, also makes it easier for readers to read. The signs of the verses are single verses, decorative, khums, and tithes. These symbols are engraved in the form of sun and bergamot, and decorations such as Islamic and Khatai motifs are used. Verses are marked in the form of “visual-decorative” signs and “letters and phrases.”

کلیدواژه‌ها [English]

• illumination of Quran
• khums and tenth
• Holy Threshold Museum of Qom
• Timurid era
• visual features