نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• سیده مریم مجتبوی ¹
• فریناز واسعی ²
• سید حسین مجتبوی ³

¹ استادیار گروه معماری، مؤسسه آموزش عالی فردوس، مشهد، ایران.

² دانشجوی کارشناسی ارشد معماری، مؤسسه آموزش عالی فردوس، مشهد، ایران.

³ گروه هنر اسلامی، مؤسسه آموزش عالی فردوس، مشهد، ایران.

چکیده

تزئینات و آرایش بناها از عوامل مؤثر در شکوه و زیبایی معماری دورۀ قاجار است. در این دوره، شاهد نوآوری و تحولات جدیدی در هنر و معماری هستیم. معماری مسجد-مدرسه‌ها نیز در این عصر پرتحول، دارای نوآوری‌های درخور توجهی هست که کم‌تر به آن پرداخته شده است. مسجد-مدرسۀ سپهسالار (مطهری) و مسجد-مدرسۀ سردار قزوین از لحاظ تزئینات به‌ویژه نقوش کاشی‌کاری، جزء بناهای شاخص این دوره هستند، لذا بررسی تزئینات و تفاوت‌ نقوش به‌کار رفته در این دو بنا، از اهداف اصلی این پژوهش می‌باشد و در این راستا، سؤالات زیر مطرح می‌گردد: 1. تزئینات دو مسجد-مدرسۀ سردار قزوین و سپهسالار تهران از چه ویژگی‌هایی برخوردار هستند؟، 2. نحوۀ تأثیرپذیری تزئینات این دو مسجد-مدرسۀ سردار و سپهسالار از غرب به‌چه صورت بوده است؟ شیوۀ پژوهش حاضر، تحلیلی-توصیفی است. در گام اول، از طریق مطالعات کتابخانه‌ای پیشینۀ مرتبط با تزئینات دورۀ قاجار مورد مطالعه قرار گرفته، در گام دوم، از طریق مشاهدات میدانی، به‌بررسی تزئینات در نمونه‌های موردی‌‌ پرداخته شده و در گام آخر، با تطبیق مطالعات کتابخانه‌ای و میدانی، نوآوری در نقوش دو مسجد-مدرسۀ سپهسالار و سردار مورد ارزیابی و تحلیل قرار گرفته است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که تزئینات هر دو بنا، تحت ‌تأثیر هنر و فرهنگ غربی بوده‌اند. در تزئینات مسجد-مدرسۀ سپهسالار، برخی از نقوش به‌طور کاملاً مستقیم و بدون تغییر از هنر غرب اقتباس شده‌اند؛ ولیکن تزئینات مسجد-مدرسۀ سردار قزوین به‌طور هم‌زمان تحت ‌تأثیر معماری ایرانی، فرهنگ بستر و عناصر غربی شکل گرفته‌اند.

کلیدواژه‌ها

• دورۀ قاجار
• تزئینات
• مسجد-مدرسه
• مسجد-مدرسۀ سردار
• مسجد-مدرسۀ سپهسالار (مطهری)

عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of the Decoration Innovation of the Two Mosque-schools of Sardar Qazvin and Sepahsalar in Tehran

نویسندگان [English]

• Seyedeh Maryam Mojtabavi ¹
• Farinaz Vasei ²
• Seyed Hossein Mojtabavi ³

¹ Assistant Professor of Architecture Department, Ferdows Institute of Higher Education, Mashhad, Iran.

² Master Student in Architecture, Ferdows Institute of Higher Education, Mashhad, Iran.

³ Department of Islamic Art, Ferdows Institute of Higher Education, Mashhad, Iran

چکیده [English]

The buildings’ decoration and arrangement are influential factors in the splendor and beauty of Qajar period architecture. We witness innovations and developments in art and architecture during this period. The architecture of mosques and schools in this changing era has noteworthy innovations that have been less discussed. Sepahsalar (Motahari) Mosque-School and Sardar Qazvin Mosque-School are among the prominent buildings of this period in terms of decorations, especially tile motifs, so investigating the decorations and the differences between the motifs used in these two buildings is one of the main goals of this research. Furthermore, in this regard, the following questions are raised: 1- What are the characteristics of the decorations of the two mosques of Sardar Qazvin and Sepehsalar in Tehran? 2- What was the influence of the decorations of these two mosques-madrasa Sardar and Sepahsalar, from the west? The method of the present research is analytical-descriptive. In the first step, through library studies, the background related to the decorations of the Qajar period was studied, in the second step, through field observations, the decorations in case samples were examined, and in the last step, by combining library and field studies, The innovation in the motifs of two Sepahsalar and Sardar mosque-Schools has been evaluated and analyzed. The research findings show that Western art and culture influenced both buildings’ decorations. In the decorations of Sepehsalar Mosque-School, some motifs are directly and without changes adapted from Western art; However, the decorations of Sardar Qazvin Mosque-School were formed simultaneously under the influence of Iranian architecture, Bastar culture, and western elements.

کلیدواژه‌ها [English]

• Qajar period
• decorations
• mosque-school
• Sardar mosque-school
• Sepahsalar (Motahari) mosque-school