مطالعات هنر و رسانه

شمایل‌شناسی نقوش تزئینی کشکول فولادی موزه متروپولیتن نیویورک (شماره 2018.665.1)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ تطبیقی و تحلیلی هنر اسلامی، دانشکده هنر، دانشگاه شاهد، تهران، ایران.

2 دانشیار گروه هنر اسلامی، دانشکده هنر، دانشگاه شاهد، تهران، ایران.

10.52547/ami.2022.1203.1108

چکیده

کشکول فولادی موزه متروپولیتن نیویورک (به شماره 2018.665.1)، یکی از آثار فلزکاری دوره قاجاریه است که در مراسم سقایی ماه محرم بیش‌ترین کاربرد را داشته است. نمونه موجود در موزه متروپولیتن نیویورک، دارای نقوش و تزئینات خاصی است که به‌نظر می‌رسد تأثیرات تفکرات پیشااسلامی در نقوش آن وجود دارد. اهمیت موضوع بیان‌شده ضرورت انجام پژوهش را ایجاب کرده است که به شناسایی نقوش تزئینی به‌کاررفته در کشکولِ فولادیِ موزه متروپولیتن نیویورک و شناخت معانی و مفاهیم این نقوش تزئینی براساس شمایل‌شناسی اروین پانوفسکی به‌عنوان اهداف پژوهش، پرداخته شود. برای نیل به اهداف بیان‌شده، دو پرسش مطرح شده است: 1. چه نقوشی در کشکولِ فولادیِ موزه متروپولیتن نیویورک به‌کار رفته است؟ 2. این نقوش تزئینی براساس شمایل‌شناسی اروین پانوفسکی دارای چه معانی و مفاهیمی هستند؟ پژوهش با تجزیه و تحلیل کیفی اطلاعات کتابخانه‌ای و داده‌های اسنادی و تصویری و با رویکرد توصیفی- تحلیلی انجام شده و نمونه‌‌ موردی شامل کشکول فولادی موجود در موزه متروپولیتن نیویورک است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد نقوش تزئینی مار، قاب اسلیمی، نقوش گیاهی، آیات قرآنی و شمسه در تزئین کشکول فولادی موزه متروپولیتن به‌کار رفته است و این اثر آمیزه‌ای از یک هنر با محتوایی اسلامی و پیشااسلامی- ایرانی است، زیرا کشکول‌ تکامل‌یافتۀ کاسه‌های کشتی‌شکل‌ است و در گذشته، کاسه‌های کشتی‌‌شکل، نجات‌بخش از غم محسوب می‌شدند و کشکول‌ها نیز ظروف متبرک اسلامی در مراسم سقایی عاشورا هستند که در دوران صفویه در التقاط باورهای شیعه و صوفیه شکل گرفته‌اند و به‌نوعی رویکرد باستان‌گرایی حاکم بر دوره قاجار در این اثر مشهود است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Iconology of the Steel Kashkul Decorative Patterns of the New York Metropolitan Museum, (No. 2018.665.1)

نویسندگان [English]

  • Sahar Zekavat 1
  • Khashayar Ghazizadeh 2

1 Ph.D. Candidatein Comparative and Analytical History of Islamic Art, Faculty of Arts, Shahed University, Tehran, Iran.

2 Associate Professor of Islamic Arts Group, Faculty of Arts, Shahed University, Tehran, Iran.

چکیده [English]

The New York Metropolitan Museum’s steel Kashkul, issue 2018.665.1, is one of the metal works from the Qajar period, which was primarily used in the Muharram watering ceremony. The sample from the Metropolitan Museum of Art in New York has special designs and decorations which are influenced by pre-Islamic thinking. The importance of this question necessitated this study to identify the decorative motifs used in the Kashkul steel of the New York Metropolitan Museum No. 2018.665.1 and identify the meanings and concepts of these decorative motives from the iconology of Ervin Panofsky for research purposes. Two questions were asked to achieve the objectives explained: 1. What patterns are used in Kashkul steel from the New York Metropolitan Museum numbered 2018.665.1? 2. What are the meanings and concepts of this decorative pattern based on Ervin Panofsky’s iconography? The present study was done by qualitative analysis of library information and documentary and visual data with a descriptive-analytical approach and the case study includes a steel Kashkul in the New York Metropolitan Museum, 2018.665.1. The research results show the decorative motifs of snakes, Arabesco, plant motifs, The Holy Text of the Quran, and the sun motif... is used to decorate the steel Kashkul of The metropolitan museum and this artwork is a combination of art with Islamic and pre-Islamic-Iranian content. Because Kashkul is a full-fledged vessel-shaped bowl, and in the past, the vessel-shaped bowls were considered a savior from grief, and the Kashkuls are also sacred Islamic vessels in the Ashura watering ceremony, which were formed during the Safavid period in the eclecticism of Shiite and Sufi beliefs and in a way, the Tendency to the antiquity of the Qajar period is evident in this Kashkul.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Steel Kashkul
  • metalworking
  • Metropolitan Museum
  • decorative designs
قرآن کریم.
اخوانی، سعید و محمودی، فتانه. (1398). «واکاوی لایه‌های معنایی در نگاره‌های فالنامه نسخه طهماسبی با رویکرد آیکونولوژی»، هنرهای زیبا-هنرهای تجسمی. 24(3). 51-64.
افروغ، محمد. (1396). «بررسی و تحلیل زیباشناختی کَشکول‌های دوره قاجار مطالعه موردی: بررسی کشکول حاجی عباس از مجموعه شاهزاده صدرالدین آقاخان در ژنو»، نگارینه هنر اسلامی. 4(14). 19-33.
افضل‌طوسی، عفت‌السادات و مانی، نسیم. (1392). «سنگاب‌های اصفهان، هنر قدسی شیعه». باغ نظر. 10(27). 49-60.
الشیبی، کامل مصطفی. (1374). تشیع و تصوف. ترجمة علیرضا ذکاوتی قراگزلو. تهران:  امیرکبیر.
الیاده، میرچا. (1372). رساله در تاریخ ادیان. ترجمۀ جلال ستاری. تهران: سروش.
ایمانی، الهه و همکاران. (1394). «گفتمان باستان‌گرایی در نقوش قالی‌های تصویری دورة قاجار». گلجام. 11(28). 23-38.
آزرم‌دل، کبری. (1395). طراحی و ساخت حجم محیطی با الهام از فرم و نقوش آثار فلزی دوره صفوی. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه هنر اسلامی تبریز. استاد راهنما: علی وندشعاری.
برهان تبریزی، محمدحسین. ( 1344). برهان قاطع. به‌کوشش محمد عباسی. تهران: امیرکبیر.
بورکهارت، تیتوس. (1369). هنر مقدس: اصول و روش‌ها. ترجمۀ جلال ستاری. تهران: سروش.
پاشایی، ژیلا. (1393). «ظهور نقش‌مایه‌ ماهی آئین مهر در مهرهای دوره‌ قاجار و فلوس‌های دوره‌ صفوی و قاجار»، گنجینه‌ اسناد. 24(2). 106-137.
پورجعفر، محمدرضا و موسوی‌لر، اشرف‌السادات. (1381). «بررسی ویژگی‌های حرکت دورانی مارپیچ؛ اسلیمی نماد تقدس، وحدت و زیبایی». علوم انسانی. 12(43). 184-207.
پورداوود، ابراهیم. (1377). یشت‌ها. ج1. تهران: اساطیر.
تاتاری، شعله. (1397). تعامل صورت و محتوا در کشکول‌های فلزی دوره صفویه و قاجار. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. مؤسسۀ آموزش عالی فرودس. استاد راهنما: علیرضا  شیخی.
تشکری، علی‌اکبر و نقیبی، الهام. (1393). «تعامل و تقابل تصوف و تشیع در عصر صفوی». پژوهش‌های تاریخی. 6(2). 49-66.
جلالی‌میلانی، سمیه و همکاران. (1399). «سنجش امکان بهره‌گیری از روش اروین پانوفسکی در خوانش نماهای خانه‌های تاریخی ایران». باغ نظر. 17(92). 89-102.
جلالیان، مریم. (1397). «حضور نمادهای باستانی ایران (نمادهای مهری-میترایی) در فرهنگ و هنر غرب و تداوم آن در دوران اسلامی و مسیحی». هنر و تمدن شرق. 6(19). 38-49.
جوادی، شهره. (1392). «بازخوانی روایت باستانی آب و درخت در دوران اسلامی ایران». هنر و تمدن شرق. 1(1). 43-50.
حسامی، منصوره و احمدی‌توانا، اکرم. (1390). «مطالعه تطبیقی نگارگری ایرانی و نظریه شمایل‌شناسی اروین پانوفسکی؛ بررسی موردی نگاره پادشاهی جمشید از شاهنامه بایسنقری». هنرهای تجسمی. 2(2). 81-96.
حسین‌قزوینی، نغمه و حسامی‌کرمانی، منصور. (1397). «سیر تطور کشکول از منظر هانس روبرت یاوس». باغ نظر. 15(62). 57-68.
حسینی، سیدهاشم. (1390). «کاربرد تزئینی و مفهومی نقش شمسه در مجموعه‌ شیخ صفی‌الدین اردبیلی». مطالعات هنر اسلامی. 7(14). 7-24.
خسروی، محمدباقر. (1378). «آب در فرهنگ، هنر و معماری». هنر. (42). 112-120.
دوبوکور، مونیک. (1376). رمزهای زنده جهان. ترجمۀ جلال ستاری. تهران: مرکز.
دهخدا، علی‌اکبر. (1377). لغت‌نامه دهخدا. ج12. تهران: دانشگاه تهران.
دهخدا، علی‌اکبر. (1373). لغت‌نامه. تهران: دانشگاه تهران.
ذکاوت، سحر و قاضی‌زاده، خشایار. (1398). «تحلیل بازتاب فرهنگ و باورهای عرفانی اسلامی در رحل ایلخانی موجود در موزۀ متروپولیتن». پژوهش‌های عرفانی. 2(3). 63-85.
رسمی، عاتکه. (1391). «نقش ایرانیان در پیدایش نماد پزشکی». تاریخ پزشکی. 4(10). 33-67.
رضی، هاشم. (1382). آیین مغان (آموزه‌ها و مراسم و باورهای بنیادی) پژوهشی درباره‌ دین‌های ایران باستان به موجب متون باستانی یونانی، رمی، سریانی، لاتین، عربی، پهلوی، فارسی، پازند، فارسی زردشتی. تهران: سخن.
زرین‌کوب، عبدالحسین. (1369). دنباله جست‌وجو در تصوف ایران. تهران: امیرکبیر.
ساکی‌زاده، مریم و جعفری‌دهکردی، ناهید. (1397). «بررسی نقش کهن‌الگوی مار در نشانه‌های پزشکی جهان و ایران». دومین سمپوزیوم ملی روز جهانی گرافیک. 1-12.
سرتیپی‌پور، محسن. (1387). «بن‌مایه‌های هنر اسلامی در اندیشه تیتوس بورکهارت». صفه. 17(46). 91-100.
شاطری، علی‌اصغر. (1385). «محرم در کاشان». فرهنگ و مردم. (19 و 20). 104-107.
شاقلانی‌پور، زهرا و قاضی‌زاده، خشایار. (1394). «رمزپردازی نگاره معراج پیامبر, در فالنامه تهماسبی به روش آیکونولوژی اروین پانوفسکی». پیکره. 4(8). 36-53.
شاهرودی، زهره و عطارزاده، عبدالکریم. (1396). «نمود مفاهیم اسلامی در تزئینات ضریح». الهیات هنر. (8). 107-132.  
شهرستانی، محمدبن‌عبدالکریم. (2003). الملل و النحل. به اهتمام حواشیه صلاح‌الدین الهواری. بیروت: الهلال.
شیخی، علیرضا و تاتاری، شعله. (1397). «تعامل صورت و محتوا در کشکول‌های فلزی دوران صفوی و قاجار». هنرهای صناعی ایران. 2(1). 17-34.
طاهری، صدرالدین. (1394). «باژگونی مفهوم یک نماد (بررسی کهن‌الگوی مار در ایران و سرزمین‌های همجوار)». هنرهای زیبا- هنرهای تجسمی. 20(3). 25-34.
عارفی، هادی. (1374). بررسی نقوش (گیاهی) در هنرهای اسلامی. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه تربیت مدرس تهران. استاد راهنما: ابوتراب احمدپناه.
عباچی، معصومه و همکاران. (1396). «تفسیر شمایل‌شناسانه‌ نگاره بهرام گور و آزاده در شکارگاه در شاهنامه‌های آل‌اینجو (758- 725 ه.ق) بر مبنای آرای پانوفسکی». نگره. (43). 60-73.
عبدی، ناهید. (1391). درآمدی بر آیکونولوژی. تهران: سخن.
قربانی، آیدین. (1393). مبانی هنر اسلامی و مسیحی. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه تبریز. استاد راهنما: مرتضی شجاری. 
قنبری، فاطمه. (1397). طراحی و اجرای اثر فلزی مفهومی براساس مطالعه کتیبه‌نگاری کشکول‌های صفوی. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه هنر اسلامی تبریز. استاد راهنما: مهدی محمدزاده.
کارنوی، آلبرت‌جوزف. (1383). اساطیر ایرانی. ترجمۀاحمد طباطبایی. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
کاشانی، ملا فتح‌الله. (1336). تفسیر منهج‌الصادقین فی الزام‌المخالفین. تهران: کتابفروشی محمد حسن علمی.
 کدی، نیکی‌آر. (1381). ایران دوره قاجار و برآمدن رضاخان. ترجمۀ مهدی حقیقت‌خواه. تهران: ققنوس.
کوپر، جی‌سی. (1387). فرهنگ مصور نمادهای سنتی. ترجمۀ ملیحه کرباسیان. تهران: فرشاد.
کونل، ارنست و همکاران. (1367). اسلیمی و ختایی، گل‌های شاه عباسی: نگرشی بر سوابق تاریخی سه نگاره تزئینی. تهران: یساولی.
کیانی، فاطمه و همکاران. (1391). «مفهوم‌شناسی تطبیقی نمادها در نگاره خلقت انسان از مجموعه منتخبات مثنوی با داستان دیدار حضرت مریم و روح القدس از دفتر سوم مثنوی معنوی». مطالعات هنر اسلامی. 8(16). 49-62.
ماچیانی، حسینعلی. (1380). آموزش تذهیب. تهران: یساولی.
مجلسی، محمدباقر. (1404). بحارالانوار. ج1. بیروت.
مراثی، محسن. (1384). «مارپیچ طلایی در طبیعت و هنرهای اسلامی». نگره. 1(1). 35-43.
مطلبی، مسعود و ایزدی‌اودلو، عظیم. (1397). «بررسی مناسبات صوفیان با نهاد سلطنت در دوره‌های صفویه و قاجاریه». سپهر سیاست. 5(18). 105-124.
معمارزاده، محمد. (1386). تصویر و تجسم عرفان در هنرهای اسلامی. تهران: دانشگاه الزهراء.
ملکیان‌شیروانی، اسدالله. (1385). کشکول صفوی؛ کشتی شراب در تعلیم عرفانی، مطالعات صفوی (گزیده مقالات همایش پاریس). ترجمۀ سید داوود طباطبایی. تهران: فرهنگستان هنر.
منجمی، حسین. (1379). مبانی سلوک در سلسله خاکسار جلالی و تصوف. تهران: تابان؛ شهریور.
موسوی‌آملی، سیدمحسن. (1387). «سردرنوشته‌های قرآن». بشارت. (65). 48-51.
نجم‌رازی، عبدالله بن محمد. (1352). مرصادالعباد. به تصحیح محمدامین ریاحی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
نیبرگ، هنریک‌ساموئل. (1383). دین‌های ایران باستان. ترجمۀ سیف‌الدین نجم‌آبادی. کرمان: دانشگاه شهید باهنر.
واردی، زرین و دانائیان، نجمه. (1390). «سیر تحول و کارکرد عرفانی-ادبی عنصر نور». ادبیات عرفانی. 2(4). 159-195.
واعظ‌کاشفی‌سبزواری، حسین. (1350). فتوت‌نامه سلطانی. به اهتمام محمدجعفر محجوب. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
هال، جیمز. (1380). فرهنگ نگاره‌ای نمادها در هنر شرق و غرب. ترجمۀ رقیه بهزادی. تهران: فرهنگ معاصر.
Ferretti, S. (1989). Cassirer, Panofsky, and Warburg: Symbol, Art, and History. trans. Richard Pierce. Indiana: Indiana University Press.
Gombrich, Ernst H. (1972). Symbolic Images: Studies in the Art of Renaissance II. London: Phaidon Press.
Melikian Chirvani, A. (1992). “From the royal boat to the beggar`s bowl”. Islamic Art. (14). 3-112.
Panofsky, E. (1955). Meaning in the Visual arts, New York: Dobleday Anchor Books .
Panofsky, E. (1962). Studies in Iconology: Humanistic themes in the art of the renaissance. (Icon editions). New York.
Panofsky, E. (2009). Iconography and Iconology: an introduction to the study of renaissance art, in the art of art history. second edition. New York: Oxford University Press.
https://www.metmuseum.org/art/collection/search/327480, (Access date: 2022/02/06).
https://www.metmuseum.org/art/collection/search/786860, (Access date: 2021/07/14).
مطالعات هنر و رسانه
دوره 4، شماره 8 - شماره پیاپی 8
اسفند 1401
صفحه 13-41
  • تاریخ دریافت: 22 شهریور 1400
  • تاریخ بازنگری: 22 اسفند 1400
  • تاریخ پذیرش: 23 اسفند 1400